[OPINIE] Wet als wapen voor onrecht in Talaingod

De veroordeling van de Talaingod 13, bevestigd door het Hof van Beroep, staat als een schrijnende illustratie van hoe de wet kan worden omgevormd van een schild tot een wapen. Dit is niet zomaar een strafzaak. Het is een verhaal over inheems onderwijs, militarisering en de krimpende ruimte voor compassie in de Filipijnen.

Centraal in dit verhaal staat de Lumad-school in Talaingod, beheerd door Salugpongan Ta Tanu Igkanogon Community Learning Center Inc. De school ontstond omdat de Staat er niet in slaagde toegankelijk onderwijs te bieden aan afgelegen inheemse gemeenschappen in Davao del Norte. Met toestemming van stamoudsten en ouders gaf de school basisonderwijs in lezen, schrijven en rekenen naast Lumad-cultuur, geschiedenis en duurzame landbouw. Voor veel gezinnen was dit de enige haalbare vorm van onderwijs waarbij kinderen hun taal, land en identiteit niet hoefden op te geven.

De Lumad-scholen

Lumad-scholen ontstonden in bredere zin in heel Mindanao als gemeenschapsgerichte reacties op decennia van verwaarlozing door de Staat. In veel voorouderlijke gebieden waren openbare scholen geografisch onbereikbaar, chronisch ondergefinancierd of geheel afwezig. Lumad-scholen vulden dat vacuüm. Ze waren geen vervangingen voor het openbare onderwijssysteem, maar uitingen van het recht van inheemse volkeren op onderwijs dat cultureel passend, gemeenschapsgestuurd en responsief is op hun geleefde realiteit.

Deze scholen deden meer dan lezen en rekenen onderwijzen. Ze behielden inheemse kennissystemen, geschiedenissen en ecologische praktijken. Ze verbonden onderwijs met voedselzekerheid, milieubeheer en collectief voortbestaan. Voor Lumad-gemeenschappen die te maken hadden met landroof, extractieve projecten en militarisering, was onderwijs onlosmakelijk verbonden met de verdediging van land, cultuur en het leven zelf.

Dit onderwijsmodel staat niet buiten de wet. Het wordt bevestigd door internationale normen waaraan de Filipijnen zich vrijwillig hebben gecommitteerd. 

De Verklaring van de Verenigde Naties over de Rechten van Inheemse Volkeren erkent het recht van inheemse volkeren om hun eigen onderwijssystemen en -instellingen op te richten en te controleren, waarbij onderwijs wordt gegeven in hun eigen talen en op een manier die past bij hun culturele onderwijs- en leermethoden. 

Het Verdrag inzake de Rechten van het Kind vereist dat Staten ervoor zorgen dat onderwijs respect ontwikkelt voor de culturele identiteit, taal en waarden van een kind. Het Internationaal Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten bevestigt onderwijs als een recht dat toegankelijk en aanpasbaar moet zijn voor gemarginaliseerde gemeenschappen. Dit zijn geen abstracte idealen. Het zijn bindende verplichtingen die beleid en juridische interpretatie zouden moeten leiden.

Ontheemding en de bakwit-scholen

Onder de Duterte-regering werden Lumad-scholen voorwerp van argwaan en vijandigheid. Ze werden herhaaldelijk beschuldigd van dekmantel voor de communistische beweging, vaak zonder geloofwaardig bewijs en zonder rechtsgang. Veel scholen werden gedwongen gesloten. Leraren werden lastiggevallen, gearresteerd of bedreigd. Studenten werden onderworpen aan militaire aanwezigheid en ondervraging. 

Het Ministerie van Onderwijs was in deze periode geen neutrale toeschouwer. Door schoolsluitingen, weigering of intrekking van vergunningen, en stilzwijgen tegenover red-tagging en militarisering, werd DepEd medeplichtig aan de onderdrukking van inheems onderwijs in plaats van de bescherming ervan.

Naarmate de militarisering toenam, werden Lumad-gezinnen gedwongen hun gemeenschappen te ontvluchten. Kinderen, leraren en ouders zochten toevlucht in Davao City, Cebu en Metro Manila. Uit deze ontheemding ontstonden de Bakwit-scholen, waaronder scholen die werden gehuisvest door de Universiteit van de Filipijnen en ondersteund door kerken en het maatschappelijk middenveld.

De Bakwit-scholen waren humanitaire reacties op een crisis. Ze boden tijdelijke leerruimtes zodat ontheemde Lumad-kinderen hun onderwijs konden voortzetten terwijl ze weg waren van hun voorouderlijke gronden. Faculteitsleden, studenten, vrijwilligers, kerkmedewerkers en mensenrechtenactivisten traden op waar de Staat had gefaald. Deze scholen waren geen ideologische projecten, maar noodleslokalen, gebaseerd op kinderbescherming, waardigheid en zorg.

Een perverse vervolging

Het was in deze context dat de gebeurtenissen die leidden tot de Talaingod 13-zaak zich in 2018 ontvouwden. Toen militaire operaties in Talaingod intensiveerden, vluchtten Lumad-gezinnen. Kinderen, leraren en gemeenschapsleden zochten toevlucht in Davao City met hulp van kerkmedewerkers, onderwijzers en mensenrechtenactivisten. In plaats van dit te erkennen als een humanitaire reactie op ontheemding, diende de Staat aanklachten wegens kindermishandeling in tegen het humanitaire team en redders. 

Degenen die veroordeeld werden zijn onder meer Satur Ocampo en France Castro, prominente activisten en Makabayan-wetgevers, Meggie Nolasco, uitvoerend directeur van de Lumad-school in Talaingod, en haar mede-Lumad-leraren en humanitaire werkers.

Ik ken de wetgevers en de Lumad-leraren persoonlijk, en ik heb niets dan bewondering voor hen. Ze zouden geprezen moeten worden voor hun humanitaire acties, niet vervolgd.

De theorie van de vervolging keerde de realiteit om. Kinderen die waren gevlucht voor angst en onveiligheid werden afgeschilderd als ontvoeringsslachtoffers. Ouders die getuigden dat hun kinderen vrijwillig vertrokken werden terzijde geschoven. De bredere context van militarisering, schoolsluitingen en officiële vijandigheid jegens Lumad-onderwijs werd als irrelevant behandeld. Zorgende handelingen werden herformuleerd als misdaden.

De Regionale Rechtbank in Tagum City veroordeelde de beschuldigden, en het Hof van Beroep bevestigde die veroordeling. Deze uitkomsten maken nu deel uit van het juridische dossier. Maar legaliteit betekent niet altijd rechtvaardigheid. Wetgeving kan worden toegepast op manieren die formeel correct zijn maar moreel hol, vooral wanneer zaken worden gevormd door macht, angst en institutionele vooringenomenheid. De wet luisterde opwaarts naar veiligheidsnarrativen in plaats van neerwaarts naar inheemse ervaring, in strijd met internationale normen die vereisen dat het belang van het kind een primaire overweging moet zijn in alle acties die kinderen betreffen.

Een oproep aan het Ministerie van Onderwijs

De diepere tragedie is dat de Lumad-school in Talaingod, de Bakwit-scholen en de humanitaire inspanningen van de Talaingod 13 bestonden omdat de Staat deze kinderen in de steek liet. In plaats van die fout te corrigeren, was de reactie sluiting, criminalisering en bestraffing. Onderwijs werd niet behandeld als een recht dat vervuld moest worden, maar als een bedreiging die geëlimineerd moest worden.

DepEd kan en moet een ander pad kiezen. Met minister Sonny Angara nu aan het roer heeft DepEd de kans om beleid af te stemmen op grondwettelijke en internationale verplichtingen. Dit betekent het erkennen van gemeenschapsgebaseerde inheemse scholen als legitieme uitingen van het recht op onderwijs, het beëindigen van de praktijk van red-tagging van onderwijzers en leerlingen, en het waarborgen dat militarisering geen plaats heeft in klaslokalen of leerruimtes. Het betekent het ontwikkelen van duidelijke protocollen om ontheemde inheemse kinderen te beschermen en nood- en overgangsonderwijs te ondersteunen, inclusief Bakwit-scholen, in partnerschap met universiteiten, kerken en gemeenschappen. 

Wetgeving zou onderwijs moeten beschermen, niet criminaliseren. Het zou de kwetsbaren moeten beschermen, niet angst tegen hen bewapenen. De Talaingod 13-zaak staat als een waarschuwing voor wat er gebeurt wanneer onderwijs en wetgeving worden geleid door macht in plaats van rechtvaardigheid, en een uitdaging voor de leiders van vandaag om onze juridische verplichtingen te eren, te luisteren naar inheemse stemmen en te kiezen voor compassie boven repressie. – Rappler.com